Allahü teâlâdan uzaklaştıran şeylere şeytan denir. Şeytan üç çeşittir: İblis nefs ve kötü arkadaş.

1- İblis ve avaneleri: Bu şeytanlar cin sınıfından ve İblis’in soyundandır. İblis çok âlim idi. Âdem aleyhisselama karşı secde etmesi emredilince kibirlenip secde etmedi. Da.ha önce meleklerin hocasıyken sonra ebedi olarak lanetlendi ve şeytanların reisi oldu. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Öfke şeytandandır. Şeytan ateşten yaratıldı. Ateş suyla söner. Öfkelenen abdest alsın!) [Nesai]

(Öfkelenen otursun otururken öfkelenen de yatsın.) [Ebu-ş-şeyh]

(Aksırmak Rahmandan esnemek şeytandandır.) [Tirmizi]

(Kuvvetli aksırmak da şeytandandır.) [İbni Sünni]

(Namazda esnemek şeytandandır.) [Buhari]

(Acele şeytandan teenni Rahmandandır.) [Tirmizi] (Teenni temkinli ihtiyatlı olmaktır.)

(Teenni eden isabet eder acele eden hata eder.) [Beyheki]

(Şu beş şey hariç acele şeytandandır. Kızını evlendirmek borcunu ödemek cenaze işlerini çabuk yapmak misafiri doyurmak günaha hemen tevbe etmek.) [İ. Ahlakı]

(Feryat etmeden ağlayın; çünkü göz ve kalbden gelen şey Allah’tandır elden ve dilden gelen şeyşeytandandır.) [Buhari]

(Ağlamak merhamettendir. Bağırıp çağırmak şeytandandır.) [İbni Sa’d]

(Gece merkep anırırsa ve köpek havlarsa şeytandan Allah’a sığının; çünkü hayvanlar sizin görmediklerinizi görürler.) [İ. Sünni]

(Vesvese şeytandandır. Necaset temizlerken vesveseden sakının!) [Tirmizi]

(Namazda hayz görmek ve uyuklamak şeytandandır.) [İ. Mace]

(Namazda esnemek kusmak ve burun kanaması şeytandandır.) [Tirmizi] (Bu ve benzerlerinin istisnası vardır. Mesela Ramazan ayında esnemek şeytandan değildir sinirseldir. Kusmak burun kanamasıuyuklamak gibi şeylerin şeytandan olmayanları da vardır.)

(Cumada uyuklamak şeytandandır. Uyuklayınca yerinizi değiştirin.) [İ. Ebi Şeybe]

(Güzel rüya Allah’tan kötü rüya şeytandandır. Kötü rüya gören kimseye anlatmasın sol tarafına tükürsün [tü tü diyerek tükürür gibi yapsın] ve şeytandan Allahü tealaya sığınsın. Böyle yapana o rüya zarar vermez. Güzel rüya gören de onu sevdiği kişilere anlatsın.) [Buhari]

İmam-ı Gazali hazretleri buyuruyor ki:
Fakirlikten korkmak uğursuzluğa inanmak da şeytandandır. Bir âyet-i kerime meali:
(Şeytan fakirlikle korkutup size cimriliği emreder.) [Bekara 268]

Şeytan musallat olup da günaha teşvik edince hemen Allah’ı zikretmeli yani kelime-i tevhid okuyarakestağfirullah diyerek Allahü teâlâyı anmalıdır. Bir âyet-i kerime meali:
(Rahman olan Allah’ı zikretmekten gâfil olana yanından ayrılmayan bir şeytan musallat ederiz.) [Zuhruf 36]

Bir hadis-i şerif meali de şöyledir:
(Şeytan zikredilince kaçar zikredilmezse vesveseye devam eder.) [Ebu Ya’la]

Celaleddin-i Suyuti hazretleri buyuruyor ki:
Şeytanın vesvesesinden sıkıntıdan kurtulmak için her gün bu duayı okumalıdır: “Yâ Allah-ür-rakîb-ül-hafîz-ür-rahîm. Yâ Allah-ül-hayy-ül-halîm-ül’azîm-ür-raûf-ül-kerîm. Yâ Allah-ül-hayy-ül-kayyüm-ül-kâimü alâ külli nefsin bimâ kesebet hul beynî ve beyne adüvvî!” (Kitab-ür-rahme fit-tıbb-i vel-hikme)

2- İnsanın nefsi: İçimizde bulunur hep kötülük isteyen bir kuvvettir. Bu şeytana göre daha zararlıdır; çünkü içtedir. İçteki yara gibi tedavisi zordur. Şeytan bir konuda bir kere vesvese verip gider. Nefisçok inatçıdır aldatıncaya kadar uğraşır. İmam-ı Rabbani hazretleri buyuruyor ki:

Şeytandan gelen hastalıklar küçük bir ilaçla kolayca giderilebilir. Nefsimiz her zaman yanımızda bulunan azılı can düşmanıdır. Dışarıdaki düşmanımız bu iç düşmanın yardımıyla bize saldırır. Onun yardımıyla bizi yaralar. Nefsin her isteği Allahü teâlânın yasak ettiği şeylerdir. Her işi sahibi olan ve bütün iyiliklerin sahibi bulunan Allahü teâlâya karşı gelmektir. Hep kendi can düşmanı olan şeytana uyar.

3- Kötü arkadaş: Üç düşmanın en tehlikelisi budur. Dünyada rezil eder ahirette Cehenneme götürür. Kitap gazete dergi radyo TV internet siteleri de birer arkadaştır. Bunlar kötü olursa felaket olur. Bir hadis-i şerif meali şöyledir:
(Kişinin dini arkadaşının dini gibidir. Kiminle dostluk ettiğine dikkat et.) [Hâkim]

Allahü teâlâ Davud aleyhisselama da şöyle vahyetti:
(Beni sevmeyenlerle arkadaşlık etme! Bunlar senin düşmanındır. Kalbini karartır ve seni benden uzaklaştırır.) [İ. Gazali]