aSLı

KUR'ÂN-I KERİMİ belli aralıklarla, belli bir süre içinde tamamını okumaya hatim denir. Kur'ân'ı ilk hatmeden Peygamber Efendimizdir (a.s.m.). Daha sonra Sahabilerle devam eden bu güzel sünnet günümüze kadar gelmiş ve hiç aksatılmadan devam etmektedir.

Resul-i Ekrem Efendimiz (a.s.m.) Kur'ân'ı tertil üzere, ağır ağır, aceleye getirmeden okuyarak hatim indirmeyi Allah'ın en çok sevdiği işlerden biri olarak bildirmiştir.

Dolayısıyla bu ibadet fiilî bir sünnettir, Peygamberimi-zin (a.s.m.) bizzat işlediği bir ibadet türüdür. Aynı za-manda Cenâb-ı Hakkın en çok razı olduğu feyizli bir ameldir.

Amr bin Şuayb'in rivâyetine göre Resulullah Sallallâhü Aleyhi Vesellem şöyle buyurmuştur:

'Kul, Kur'ân'ı hatmettiği zaman hatmettiği esnada, ona altmış bin melek istiğfar eder.'

Kur'ân-ı Kerîmi hatmetmenin Cennetteki mükâfatı da çok yüksektir. Her bir Kur'ân âyeti, bir Cennet meyvesi olarak okuyanı karşılayacaktır.
Enes bin Malik'in rivâyetine göre Resulullah Sallallâhü Aleyhi Vesellem şöyle buyurmuştur:

'Kur'ân okuyan için, her hatim yaptığı zaman müstecap bir duası ve Cennette bir ağaç vardır. Eğer bir karga bu ağacın kökünden başlayıp uçmaya başlasa ve yaşlanıncaya kadar uçacak olsa en uç dalına dahi yetişemez.'

Resul-i Ekrem Efendimizle (a.s.m.) Hz. Cebrail'in her yılın Ramazan ayında o zamânâ kadar nâzil olan âyet ve sûreleri karşılıklı olarak birbirlerine okuyarak mukabele ettikleri ve bir anlamda hatim indirdikleri bilinmektedir.
Müslümanlar da Ramazan'da genellikle camilerde ve bazı evlerde Kur'ân okutup dinlemek sûretiyle hatim indirmeyi adet haline getirmişlerdir.

Esas olarak hatim indirmenin belli bir zamanı ve süresi yoktur, ancak Resulullahın Sallallâhü Aleyhi Vesellem bilhassa geceleri çokça Kur'ân okurdu. Bir teşvik olarak gecenin ve günün ilk saatlerinde hatim yapılması tavsiye edilmektedir.

Hz. Sa'd'in rivâyetine göre Resulullah Sallallâhü Aleyhi Vesellem şöyle buyurmuştur:
'Kur'ân hatmi gecenin ilk saatlerine tesadüf ederse, melekler sabaha kadar hatim sahibine duada bulunurlar. Eğer günün ilk saatlerine tesadüf ederse, melekler akşama kadar hatim sahibine duada bulunurlar.'

Tâbiînin büyüklerinden Abdullah bin Mübarek bu hadisin bir açıklaması olarak şu usûlü hatırlatır:

'Kışın gecenin ilk saatlerinde, yaz mevsiminde ise gündüzün ilk saatlerinde hatim yapmak müstehaptır.'

Kaç günde bir hatim yapılması hususunda Sahabilerin uygulamasına gelince; Sahabiler içinde haftada veya üç günde bir hatim indirenler olduğu gibi, bazılarının bundan daha az veya daha çok bir süre içinde bu işi gerçek-leştirdikleri rivâyet edilmiştir.

Bu konuyla alakalı olarak Hasan bin Ziyad, İmam Âzam Ebû Hanife'nin şöyle bir sözünü nakleder:

'Kur'ân-ı Kerîmi senede iki defa hatmeden kimse Kur'ân'ın hakkını vermiş olur. Çünkü Resulullah Sallallâhü Aleyhi Vesellem vefatı senesinde Kur'ân'ı Cebrail Aleyhisselâma iki kere arz etmişti.'

Bununla birlikte, Abdullah bin Ömer'in 'Üç günden daha az bir zamanda Kur'ân'ı hatmeden kişi ne okudu-ğunu anlamamıştır' dediği kaydedilmektedir.
Hz. Âişe de bunu teyit ederek Resul-i Ekrem Efendimizin (a.s.m.) üç günden az bir sürede Kur'ân'ı hatmet-mediğini söylemiştir.

Yine bu konuyla alakalı olarak Abdullah bin Amr ile Resul-i Ekrem Efendimiz (a.s.m.) arasında şöyle bir soh-bet gerçekleşir:

'Resulullah Sallallâhü Aleyhi Vesellem bir gün bana, ‘Kur'ân'ı bir ayda hatmet' dedi.
'Kendisine, ‘Daha az bir zamanda hatmedebilirim' dedim.
'Öyle ise on günde bir hatmet' buyurdu.
'Tekrar, ‘Daha az bir zamanda hatmedebilirim' dedim.
'O halde yedi günde bir hatmet, bundan daha az indirme' cevabında bulundu.'

Sahabiler her gün için okuyacakları kadar Kur'ân'ı bö-lümlere (hiziblere) ayırır ve her gün bu bölümlerden birini okurlardı.

Resul-i Ekrem Efendimiz (a.s.m.) de böyle bir uygula-mayı tasvip etmişlerdir.
Esasen ezberleme amacı dışında Kur'ân'ı okumanın gayesi önce onu anlamak, sonra da anladığıyla amel etmektir. Resul-i Ekrem Efendimizin (a.s.m.) Kur'ân'ı teenni ile ve geniş bir zaman dilimi içinde okumayı tavsiye etmesinin sebebi de buradan kaynaklanmaktadır.

Kur'ân hatmi tamamlandıktan ve duası yapıldıktan sonra ne yapılması gerektiği hususunda da hadis-i şerifte bilgiler mevcuttur.
Bir adam Peygamber Efendimize (a.s.m.) sordu:

'Yâ Resulallah, Allah'ın en çok sevdiği amel hangisidir?'

Peygamber Efendimiz (a.s.m.), 'Konup göçendir' buyurdu.
'Konup göçen kimdir?' diye sorunca, Peygamber E-fendimiz (a.s.m.) şöyle cevap verdiler:

'Kur'ân'ı başından sonuna kadar okuyan, bitirince hemen başlayandır.'
Kur'ân hatmeden insanı Allah'ın masum varlıkları olan melekler de yalnız bırakmaz, kendi dilleriyle Kur'ân ehline dua ve istiğfarda bulunurlar.
Kur'ân hatmi bittikten sonra belli bir düzen içinde ha-tim duası yapılması da sünnettir.

Hatim indirirken Duhâ (Vedduhâ) Sûresinden itibaren her sûrenin sonunda veya bir görüşe göre başında tekbir getirme âdeti, yedi kıraat imamlarından İbni Kesir'in râvisi İmam Bezzî tarafından bir hadis olarak rivâyet edilmektedir.
Ayrıca İmam Şâfiî Hazretleri de bu konuda şöyle der:

'Şâyet tekbiri terk edersen, Resulullahın (a.s.m.) sünnetinden birini kaybetmiş olursun.'

Zamanla tekbire tahmid ve tehlil cümleleri de ilave e-dilerek bazı ibareler oluşturulmuştur.

Kur'ân hatmi asıl itibariyle Nâs Sûresinin okunmasıyla sona ererse de, ardından Fâtiha ile Bakara sûresinin ilk beş âyetinin okunması yeni bir hatme başlangıç sayılmıştır.

Meşhur bir hadis imamı olan Darimi, bu hususta hasen bir senedle İbni Abbas ve Ubeyy bin Ka'b'den şöyle rivâyet eder:

'Resul-i Ekrem Efendimiz, (a.s.m.) hatminde Nas Sûresini bitirince, duasına Fatiha ile başlar, Bakara Sûresinin, 'Ulâike hümü'l müflihûn (İşte onlardır kurtuluşa erenlerdir)' âyetine kadar okur, sonra hatim duasını yaparak bi-tirirdi.

Hatim tamamlandıktan sonra ayrıca bir dua edilir. Resul-i Ekrem Efendimiz (a.s.m.), 'Kur'ân'ı hatmeden kişinin kabul olunacak bir duası vardır' buyurmuşlar, kendisi de hatimden sonra dua etmişlerdir.

Bu dualardan bazıları hadis kitaplarında nakledilmektedir. Abdullah bin Mes'ud, Abdullah bin Abbas ve Enes bin Mâlik başta olmak üzere bazı Sahabilerin hatim dualarına katıldıkları, aile fertleriyle birlikte hatim duası yaptıkları da rivâyet edilmektedir.

Ayrıca hatim duası yapılacağı gün oruç tutmanın sün-net olduğu da bildirilmektedir.

Bu uygulama çok değişik ve gösterişli merasimler ha-linde günümüze kadar gelmiş, halk arasında ilk defa hatim indiren çocuklar için de şimdilerde ruhani bir ortam içinde güzel merasimler düzenlenmektedir.
99- Dârimî, Fezâilü'l-Kur'ân:33; Tirmîzî, Kırâat:13
100-Kenzü'l-Ummal,1:510
101-Kenzü'l-Ummâl, 1:513
102-Buhârî, Fezâlilü'l-Kur'ân:7
103-Kenzü'l-Ummâl, 1:518
104-Kur'ân İlimleri Ansiklopedisi, 1:249
105-İbni Mace, İkame:178
106-Feyzü'l-Kadîr, 5:188
107-Dârîmî, Fedâilü'l-Kur'ân:33
108-İbni Mâce, İkame:178
109-Müslim, Salatü'l-Müsâfirîn:142
110-Tirmîzî, Kıraat:11
111-Tirmizî, Kıraat:13
112-Hâkim, el-Müstedrek, 3:304
113-Feyzü'l-Kadîr, 5:523
114-Dârimî, Fezâilü'l-Kur'ân:33
115-TDV, İslâm Ansiklopedisi, 16:469