Ruhani - Divan Şairi Nesimi ve Akıl Almaz Hikayesi

Nesimi’nin Türkçe Divanında “Bahr”la İlgili Tasavvufi Kavramlar
Nesimi’nin Türkçe şiirinde “bahr” çoğu zaman tasavvufi anlam taşıyan diğer yakın anlamlı ifadelerden (“deniz”, “derya”, “umman”, “muhit”…) farklı olarak daha geniş kapsama sahiptir. Bu deyimle şair hem gerçek, hem de mecazi anlamlı denizi kastetmiş, ona bireysel nitelikli sıfatlar eklemiştir. “bahr” ifadesinin taşıdığı anlamları kuvvetlendirmek ve batini bir anlama işaret olduğunun altını çizmek niyetiyle şairin bu ifadelerin ikili kullanımına eğilimi göze çarpmaktadır: “derya-yı muhit”, “bahr-ı muhit”, “bahr-ı umman”, “bahr-ı bahreyn”, “derya-yı umman” vs. (Son iki deyim tevriyeli kullanılmıştır). Onun bu ifade tarzında Mevlana şiiri geleneğinden (“can-e can”, “nur-e nur”…) etkilenme dikkati çekmektedir.
Tasavvufta ilahi hakikat “derya”, maddi âlem “dalga” (“mevc”), Yaratanla insan arasındaki engel (burada: insanın cismi), aynı zamanda insanı Hakk’a taşıyan araç (burada: irfan veya Hurufilik öğretisi) ise “gemi”, kayık (“zevrak”) ifadesiyle verilmiştir. Nesimi’nin Türkçe divanında gayb âlemi, Mutlak Varlık, Ruh-i küll, insanin hakiki varlığı vs. gibi anlamları taşımakta olan “deniz”le aşk, ışık, şarap (“şarab-ı musaffa”), gözyaşı, gökyüzü, çemenlik vs. arasında ilişki kurulur. Şairin bu divanında Hakk’a kovuşmanın yolları olarak derya-yı muhite dalma, deryada gark olma, inci arayan dalgıç (gavvâs) teki canı terk etme vs. sık sık söz konusu edilmiştir. Şarap ve deniz anlayışlarının ilişkilendirilmesinden hareketle aşk şarabı içerek vahdet deryasına gark olmanın ifadesi, deniz ve ışık anlayışlarının sentezi olan “nur u sefa içinde gark olma” gibi ifadeler ilahi visal konusundaki düşüncelerden kaynaklanmaktadır.
Genellikle denizle ilgili anlayışlar Nesimi’nin yalnız edebî-tasavvufi geleneğe bağlılığı değil, hem de ruh hâli ve bireysel edebî zevkinin ifadesi olarak gözükmektedir.