İmam-ı Azam’ın Tartışması
 

“Bağdat’ta, Rum diyarından bir dehrî gelip insanların inançlarını sarsmak için ilim adamları ile münazaralara girişiyormuş. Bütün Bağdat âlimleri bu dehrî karşısında aciz kalıp, sorularına cevap veremediler.

Yalnız görüşmediği âlim İmam Hammad kalmıştı. İmam Hammad ise, “Ben de gidip münazarada cevap veremeyip aciz kalırsam cahillerin İslâm’a olan inancı sarsılır” korkusuyla, münazara etmekten çekiniyordu.
İmam-ı-Hammad, bu düşünce ile muzdarip halde uykuya dalmış, gece rüyasında görmüş ki, bir hınzır gelmiş bir ağacın dallarını ve gövdesini yemiş, sadece kökleri kalmış. Bu esnada o civarda bir arslan yavrusu çıkmış. O hınzır yavrusunu parçalayıp öldürmüş. İmam-ı Hammad, bir korku içinde uykudan uyanmış, kederli bir şekilde düşünmeye başlamış.
İmam-ı Azam hazretleri o zaman onüç yaşında bulunuyordu. Hocası Hammad’ı kederli halde görünce sebebini sordu. İmam Hammad, ona rüyasını anlattı.

Bunun üzerine İmam-ı Azam rüyasını şöyle tevil etti:
O gördüğünüz ağaç ilimdir. Dalları diğer âlimlerdir. Kökü zat-ı âlinizdir. Arslan yavrusu ise benim. İnşâAllah o domuzu ben öldüreceğim, dedikten sonra hocası Hammad ile beraber camiye gittiler.

O sırada dehrî gelip minbere çıktı ve münazaraya başlayarak, karşısına çıkacak birini istedi. Bunun üzerine Ebu Hanife karşısına dikildi. Dehrî yaşının küçüklüğüne bakarak onu küçümsedi.
îmam-ı Âzam: “Ne sormak istiyorsan sor” dedi.

Bunun üzerine Dehrî İmam’a şöyle sordu:
— Başlangıcı ve sonu olmayan bir varlığın bulunması mümkün müdür? dedi.

İmam-ı Âzam, tereddütsüz cevabında:
— Sen sayı bilir misin? dedi. Dehrî de:
— Evet bilirim, dedi. İmam Azam:
— Beş rakamını hangi rakam yarattı?
— Dört.
—Dört rakamını?
—Üç.
— Üç rakamını?
— İki.
— İki rakamını?
— Bir.
— Bir rakamını?
— ??
Niçin sustun?.. Söylesene, bir rakamını hangi rakam yarattı?.
— Bir rakamı evvelidir, ondan önce rakam yoktur.
— Peki bir nasıl oluştu?
— Ne bileyim? Bir, birdir işte. Kendi kendince bir.
—• Basit bir rakamın kendi kendine birliğini kabul ediyorsun da, Allah’tan Önce bir varlık olmadığını ve varlıkların evvelinin Allah olduğunu niçin kabullenmiyorsun?.

Dehrî ikinci sorusunu sormaya devam etti:
— Allah ne tarafa yönelmiştir?

Bu soruya karşılık İmam-ı Azam:
— Bir mum yakınca onun ışığı Ne tarafa yönelir? dedi Dehrî:
— Her tarafa yayılır, cevabını verdi. Buna karşılık İmam-ı Âzam:
— Mecazî bir mum ışığı her tarafı kaplar da göklerin ve yerin nuru olan Allah Tealâ,
her tarafı kaplamaz mı? Bunun doğruluğu güneşten daha açıktır, dedi.

Dehrî üçüncü sorusunu şöyle sordu:
— Varolan her şeyin bir mekâna ihtiyacı vardır. Buna göre Allah nerededir?

Bunun üzerine İmam-ı Âzam bir kâse içinde süt getirerek:
— Bu sütün içinde yağ var mıdır? dedi.
Dehrî:
— Evet vardır, cevabını verince İmam-ı Âzam:
— Yağ sütün neresindedir? diye sordu. Dehrî:
— Sütün içinde belli bir yer yoktur. Sütün her tarafında yağ vardır, dedi.
Dehrî’nin bu cevabı karşısında İmam-ı Âzam:
— Fani ve zail (yok olucu) olan bir varlığın belli bir mekânı olmuyor da, Allah Tealâ
için nasıl bir mekân tasavvur edebilirsiniz? Allah Tealâ vardır ve O’nun varlığı her
şeyi kaplamıştır, dedi.

Bundan sonra Dehrî dördüncü sorusunu şöyle sordu:
—Rabbin şimdi ne işle meşguldür?

İmam-ı Âzam:
— Sen birkaç soru sordun, ben ise cevap verdim. Soru soranın yüksekte, cevap verenin aşağıda olması yakışmaz. Sen in de minbere ben çıkayım, dedi.
Bu söz üzerine Dehrî minberden aşağıya inip, yerine İmam-ı Âzam minbere çıktı ve:
— Benim Rabbim, senin gibi bir kâfiri minber üzerinde lâyık görmeyip aşağıya indirmekte ve benim gibi bir Müslüman’ı minber üstüne çıkartmaktadır, cevabını verince Dehrî cevap veremez duruma geldi ve pes dedi.. İşte o zaman Dehrî’yi yakalayıp öldürdüler ve İmam-ı Hammad’ın gördüğü rüya gerçekleşmiş oldu. (1),

Alıntı:
Fıkh-ı Ekber - İmam-ı Âzam, Aliyyül Kâri Şerhi, S. 10.